लसुन लागवड

हवामान

• रब्बी हंगामातील पिक असून लसूण वाढीच्या काळात थंड आणि किंचित दमट हवामान, तर गड्डा परिपक्व होताना काढणीच्या काळात कोरडे हवामान हवे असते. 
• गड्ड्याची वाढ सुरू होण्यापूर्वी पानांची संख्या भरपूर असली आणि त्यांची वाढ चांगली झाली तरच अधिक उत्पादनाची हमी असते. 
• ऑक्टोबर मध्ये लागण केल्यानंतर नोव्हेंबर, डिसेंबर, जानेवारी या काळात रात्रीचे कमी तापमान झाडांच्या वाढीस पोषक ठरते.
• फेब्रुवारी, मार्च या काळात रात्री तापमान कमीच राहते; परंतु दिवसाच्या तापमानात वाढ होते. 
• हवेतील आर्द्रता कमी होते आणि गड्डा पोसू लागतो.
• एप्रिल महिन्यात तापमान आणखी वाढते. या काळात गड्डे काढणीस येतात. 

जमीन

• भुसभुशीत आणि कसदार लागते.
• मध्यम काळ्या जमिनीत सेंद्रिय खतांचा पुरवठा चांगला असल्यास उत्पादन चांगले मिळते.
• भारी काळ्या किंवा चोपण जमिनीत गड्ड्यांची वाढ चांगली होत नाही.
• पाण्याचा चांगला निचरा न होणाऱ्या जमिनी टाळाव्यात. 

पूर्व मशागत

• खोल नांगरट करून दोन ते तीन कुळवाच्या पाळ्या द्याव्यात.
• हरळी, लव्हाळ्याच्या गाठी किंवा पूर्वपिकाची धसकटे वेचून घ्यावीत. 
• एकरी ४ ते ६ टन शेणखत शेवटच्या कुळवणीद्वारे जमिनीत मिसळून द्यावे.
• लागवडीसाठी २ x ४ किंवा ३ x ४ मीटर अंतराचे वाफे करावेत.
• जमीन सपाट असेल तर दीड ते दोन मीटर रुंदीचे आणि १० ते १२ मीटर लांबीचे सरे करता येतात.
• लसूण पाकळ्या टोकण करून लावाव्या लागतात.
• निवडलेल्या पाकळ्या सपाट वाफ्यात १५ x १० सें.मी. अंतरावर व दोन सें.मी. खोलीवर लावाव्यात.
• रुंदीशी समांतर वाफ्यात दर १५ सें.मी. अंतरावर खुरप्याने रेषा पाडून त्यात १० सें.मी. अंतरावर पाकळ्या उभ्या ठेवाव्यात व नंतर मातीने झाकून घ्याव्यात.

बिजप्रक्रिया

लागवडीपूर्वी पाकळ्या कार्बेन्डाझिम व कार्बोसल्फानच्या द्रावणात दोन तास बुडवून लागवड करावी. दहा लिटर पाण्यात २० मि.लि. कार्बोसल्फान व २५ ग्रॅम कार्बेन्डाझिम मिसळून द्रावण तयार करावे.

जाती

वाण	विशेषता	वाण	विशेषता
भीमा ओंकार	कंद मध्यम आकाराचे, घट्ट आणि पांढरे  एका कंदात १८ ते २० पाकळ्या असतात  लागवडीपासून १२० ते १३५ दिवसांत पीक तयार होते  ५.५ टन प्रति एकर उत्पादन मिळू शकते	भीमा पर्पल	कंद मध्यम आकाराचे, घट्ट व जांभळे  एका गड्ड्यात १६ ते २० पाकळ्या  लागवडीपासून १३५ ते १५० दिवसांत पीक तयार होते  ६.५ टन प्रति एकर पर्यंत उत्पादन मिळू शकते.
साधा लसूण	या लसणाच्या पाकळ्या बारीक असून साल पांढरट असते. निघायला किचकट, अर्क व वास गावराण लसणापेक्षा कमी असून एका गड्ड्याचे वजन १५ ग्रॅमपर्यंत असते. या लसणाच्या पाकळ्या जास्त निघतात.	यमुना सफेद लसूण(जी २८२)	गड्डा घट्ट, पांढरा १ ते ६ पाकळ्यांचा असून ५.६ सेंमी जाड व ५.५ ते ६ सेंमी उंचीचा असतो. १४० ते १५० दिवसात काढणीला येतो. एकरी ७० ते ८० क्विंटल उत्पादन मिळते.
गुजरात (जुनागढ) लसूण	हा लसूण अतिशय मोठ्या पाकळीचा साधारण १ किलोत १५ ते २० लसूण कांड्या बसतात. या लसणास स्वाद कमी व अर्क कमी असतो. परंतु अधिक उत्पन्न व दिसण्यास आकर्षक असल्याने प्रक्रिया उद्योजक, हॉटेल व्यावसायिक व्यवसायिक, मसाले उत्पादक निर्यातदार हा लसूण अधिक पसंत करतात, हा लसूण निवडायला सोपा असून टरफल मोठे असते.	गावराण लसूण	डेरेदार, आकर्षक व रंग पांढरा मिश्रीत फिक्कट जांभळा असतो. घट्ट असून मर कमी असते. कवच जाड, कुडी मोठी डेरेदार व सोलण्याच्या जागी विशिष्ट प्रकारची ठेवण असलेला व सोलायला सोपा असतो. आतल्या कुडीच्या वरही मध्यम जाड, चमकदार असतो. हा लसूण सोलताना नाकात झिणझिण्या आणणारा वास येतो व यात अर्क जास्त असतो. या लसणास स्वाद चांगल असून आयुर्वेद मुल्य अधिक आहे. हा लसूण खानदेश, मराठवाडा, विदर्भ या भागांमध्ये प्रसिद्ध आहे.
अॅग्रीफाउंड व्हाईट लसूण (जी ४१)	लागवडीपासून १२० ते १३५ दिवसात काढणीस येतो. गड्डा मध्यम ते मोठा साधारण जाडी ४ ते ४.५ सेंमी व उंची ४.५ सेंमी असते. गड्ड्यामध्ये १३ ते १८ पाकळ्या असून रंग पांढरा असतो. स्वाद मध्यम तिखट असून सरासरी एकरी ५० ते ६० क्विंटल उत्पादन मिळते.	श्वेता लसूण	गड्डा पांढरा शुभ्र, ५.२ सेंमी जाड व ५ सेंमी उंचीचा असतो. गड्ड्यात २२ ते ३३ पाकळ्या असतात. १३० ते १३५ दिवसात काढणीस तयार होऊन एकरी ४० क्विंटल उत्पादन मिळते.
गोदावरी लसूण	गड्डा मध्यम, जांभळट पांढरा असतो. गड्ड्यामध्ये २० -२५ पाकळ्या असतात. गड्डा ४.३५ सेंमी जाड व ४.३ सेंमी उंचीचा असतो. १४० ते १४५ दिवसात काढणीस तयार होऊन एकरी ४० ते ४५ क्विंटल उत्पादन मिळते.

खत व्यवस्थापन

• लसुन पिकाला एकरी ४० किलो नत्र, २० किलो स्फुरद व २० किलो पालाश लागते. लागवडीपूर्वी ५० टक्के नत्र व संपूर्ण पालाश व स्फुरद द्यावे. नत्राची राहिलेली मात्रा दोन हप्त्यांत विभागून द्यावी.
• पहिली मात्रा लागवडीनंतर ३० दिवसांनी, तर दुसरी मात्रा ४५ ते ५० दिवसांनी द्यावी.
• सुपर फॉस्फेट किंवा अमोनिअम सल्फेटचा वापर केल्यास आवश्‍यक गंधकाची मात्रा पिकास मिळू शकते, अन्यथा २५ किलो गंधक देण्यासाठी दाणेदार गंधकाचा वापर करावा.
• पाकळ्यांची लागवड झाल्यानंतर कोरड्या वाफ्यात, पाटात आणि वरंब्यावर तणनाशक फवारावे, त्यासाठी १५ मि.लि. ऑक्‍सिफ्लोरफेन किंवा २५ मि.लि. पेंडीमिथॅलीन प्रति दहा लिटर पाण्यात मिसळून वापर करावा.
• तणनाशकाच्या वापरानंतर लगेच पाणी द्यावे किंवा लागवड करून पाणी दिल्यानंतर दुसऱ्या दिवशी तणनाशक वापरले तरी चालते.
• लागवडीसोबत तणनाशकाचा वापर केल्यामुळे जवळपास ३० ते ४० दिवस गवत उगवत नाही, त्यानंतर हलकी खुरपणी करणे आवश्‍यक असते. खोल नांगरट करून हरळीच्या काशा किंवा लव्हाळ्याच्या गाठी वेचणे हाच पर्याय वापरावा.

पाणी व्यवस्थापन

• प्रकिया युक्त लसुन पाकळ्या कोरड्यात लावल्यानंतर लगेच पाणी द्यावे. उगवण झाल्यानंतर आठ ते दहा दिवसांच्या अंतराने जमिनीच्या मगदुराप्रमाणे पाण्याच्या पाळ्या द्याव्यात. 
• सूक्ष्म सिंचनासाठी १२० सें.मी. रुंदीचे, ४० ते ६० मीटर लांबीचे व १५ सें.मी. उंचीचे गादी वाफे ट्रॅक्‍टरला जोडता येणाऱ्या सरी यंत्राने तयार करावेत.
• सरी यंत्राच्या फाळाची दोन टोके १६५ सें.मी. अंतरावर कायम करून ट्रॅक्‍टर चालविला, तर १२० सें.मी. रुंदीचा गादी वाफा तयार होतो.
• वाफ्याच्या दोन्ही कडेला ४५ सें.मी. रुंदीच्या दोन सऱ्या तयार होतात. या जागेचा उपयोग फवारणी करणे, गवत काढणे, पिकांचे निरीक्षण करणे इत्यादी कामांसाठी होतो. 

रोग व किडींचे नियंत्रण

तपकिरी करपा	जांभळा करपा
पानांवर पिवळसर, तपकिरी रंगाचे लांबट चट्टे पडतात. चट्ट्यांचा आकार वाढत जाऊन पाने सुकू लागतात. पिकांच्या बाल्यावस्थेत हा रोग आल्यास झाडांची वाढ खुंटून गड्डा लहान राहतो व प्रसंगी पूर्ण झाड मरते.	पानांवर सुरवातीला खोलगट, लांबट, पांढुरके चट्टे पडतात. चट्ट्यांच्या मधला भाग जांभळा व नंतर काळपट होतो. असे अनेक चट्टे एकमेकांना लागून पडल्यामुळे पाने काळी पडतात व वाळतात.
नियंत्रन १० ते १५ दिवसांच्या अंतराने २५-३० ग्रॅम मॅंकोझेब किंवा २० ग्रॅम कार्बेन्डाझिम प्रति दहा लिटर पाण्यात कीडनाशकांसोबत आलटून पालटून फवारावे. फवारणीच्या द्रावणात स्टिकर जरूर वापरावे.

फुलकिडे
लक्षण	नियंत्रन
पूर्ण वाढलेली कीड व त्यांची पिल्ले पानांतून रस शोषून घेतात, त्यामुळे पानांवर पांढरे चट्टे पडतात. पाने वाकडी होऊन वाळतात. या किडीची पिल्ले व प्रौढ दिवसा पानांच्या बेचक्‍यात लपून राहतात व रात्री पानांतून रस शोषतात.	पाकळ्या उगवून आल्यानंतर एकरी चार किलो फोरेट वाफ्यात वापरावे व पाणी द्यावे; तसेच दर १२ ते १५ दिवसांनी सायपरमेथ्रीन १० मि.लि. प्रति दहा लिटर पाण्यात स्टिकरसह मिसळून फवारावे.

सूत्रकृमी
लक्षण	नियंत्रन
लसणाच्या खोडालगत पेशींमध्ये शिरतात. पेशींचा भाग पोखरतात व तो भाग भुसभुशीत बनतो, सडतो व त्याला वास येतो. खोडाचा भाग सडल्यामुळे झाड सहज उपटून येते व मुळाचा भाग तसाच जमिनीत राहतो.	पिकाची फेरपालट हा अत्यंत प्रभावी उपाय आहे. तसेच पिका भोवताली झेंडू लागवड केल्यास प्रादुर्भाव कमी होतो.

अधिक उतपन्नासाठी 

• लसणाच्या पाकळ्या उभ्या लावाव्यात, त्यामुळे उगवण एकसमान होते. 
• लागवडीपूर्वी लसणाच्या पाकळ्या कार्बेन्डाझिम व कार्बोसल्फानच्या द्रावणात दोन तास बुडवून लागवड करावी. 
• तणनाशक फवारल्यानंतर त्याचा संपर्क पाण्याशी एक ते दोन तासांत आला पाहिजे हे लक्षात ठेवावे. 
• लव्हाळा किंवा हरळीकरिता ग्लायफोसेट तणनाशक वापरू नये. 
• ठिबक किंवा तुषार सिंचनावर लसणाची वाढ चांगली होते, उत्पादन अधिक येते, पाण्याची बचत होते, तसेच तणांचा व किडींचा उपद्रव कमी होतो.

भाजीपाला काळजी (150929)

भाजीपाला काळजी (150929)
-इरफ़ान शेख,केज,बीड

* रब्बी हंगामात वाटाणा, कोबी, फुलकोबी, लसूण, टोमॅटो पिकांची लागवड करण्यासाठी जमिनीची तयारी करून लागवड करण्यास सुरवात करावी.
* ज्या भागात भाजीपाला पिकांची लागवड झालेली असेल तिथे सध्याच्या वातावरणामुळे बऱ्याचशा भाजीपाला पिकावर रस शोषणाऱ्या किडींचा व बुरशीजन्य रोगांचा प्रादुर्भाव वाढण्याची शक्‍यता आहे.
* कांदा पिकावर फुलकिडे व करपा यांच्या नियंत्रणासाठी फिप्रोनील १५ मिली अधिक मॅन्कोझेब किंवा कॉपर ऑक्‍सिक्‍लोराईड २५ ग्रॅम अधिक स्टिकर १० मिली प्रति १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.
* टोमॅटो पिकावर लागवडीनंतर रस शोषणाऱ्या किडीसाठी इमिडाक्‍लोप्रीड ५ मिली किंवा थायामेथॉक्‍झाम ४ ग्रॅम प्रति १० लिटर पाण्यातून साध्या हातपंपाने फवारणी करावी.
*टोमॅटोवरील फळ पोखरणारी अळी प्रथम पाने खाते. नंतर हिरवी किंवा पिकलेली फळे पोखरत आत शिरून गर खाते. या किडीच्या नियंत्रणासाठी सायपरमेथ्रीन (१० टक्के प्रवाही) १० मिली किंवा क्विनॉलफॉस २० मिली किंवा डेल्टामेथ्रीन १टक्के + ट्रायझोफॉस  १० टक्के हे संयुक्त कीटकनाशक २० मिली अधिक मॅन्कोझेब २५ ग्रॅम किंवा कार्बन्डाझीम १० ग्रॅम किंवा टेब्युकोनॅझोल ५ मिली प्रति १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी. गरजेनुसार अधूनमधून ४ टक्के निंबोळी अर्काची फवारणी करावी.
* वांगी पिकावर शेंडे व फळ पोखरणाऱ्या अळीचा प्रादुर्भाव वाढण्याची शक्‍यता आहे. त्यासाठी एकात्मिक कीड नियंत्रण करावे.
* कीडग्रस्त शेंडे दर आठवड्यातून खुडून टाकावे आणि नष्ट करावेत.
* तोडणीवेळी कीडग्रस्त फळे गोळा करून जमिनीत गाडून टाकावीत.
* ल्युसील्युर कामगंध सापळे एकरी ४० या प्रमाणात वापरावेत. त्यातील ल्यूर दोन महिन्यांनी बदलावा.
* अळीच्या नियंत्रणासाठी सायपरमेथ्रीन (१० टक्के प्रवाही) १० मिली किंवा  डेल्टामेथ्रीन १ टक्के + ट्रायझोफॉस ३५ टक्के कीटकनाशक २० मिली प्रति १० लिटर पाण्यातून फवारणी करावी.
* गरजेनुसार अधून-मधून ४ टक्के निंबोळी अर्काची फवारणी करावी.
* वेलवर्गीय भाजीपाला पिकांवर  वातावरणामुळे केवडा रोगाचा प्रादुर्भाव दिसून येऊ शकतो. त्यासाठी कॉपर ऑक्‍सिक्‍लोराईड २५ ग्रॅम प्रति १० लिटर पाण्यातून गरजेनुसार १५ दिवसांच्या अंतराने फवारावे.

माझीशेती शेतकरी प्रतिष्ठान :
चळवळ - नाविन्यपुर्ण शेतीची
-----------------------------------
** शेतीच्या बातम्या व इतर अपडेट्स करिता <नाव_गट नं_संपुर्ण पत्ता_जिल्हा_राज्य_मोबाईल नंबर> आम्हाला 09975740444 या नं.वर कळवा.
------------------------------------------
विभागीय कार्यालय - सांगली, रायगड, औरंगाबाद, अकोला, नाशिक, चंद्रपुर
६४७, दसरा चौक, सावळज, जि. सांगली (४१६३११) महाराष्ट्र
www.mazisheti.org
www.fb.com/agriindia
Whatsapp - 9975740444

बटाटा लागवड

रब्बी बटाटा लागवड तंत्र (150928)
-इरफ़ान शेख,केज,बीड
www.fb.com/agriindia

* ९ ते १० रु किलो किमान भाव मिळाल्यास हे पीक चांगले उत्पन्न देते. पाण्याची सोय असणारे व लक्ष देवू शकणार्या शेतकऱ्यांना हे नक्की करता येईल.
* यासाठी जमीन मध्यम प्रतीची, पोयटा माती, पाण्याचा निचरा होणारी लागते.
* या पिकासाठी उभी आडवी खोल नांगरनी करून जमीन खूप भुसभुशीत करावी. खोल ४५ सेमी वर सरी किंवा माथा ९० सेमी रुंदीचा राहील असे बेड करावे.
* लागवड ऑक्टोबर २० ते  नोव्हेंबर अखेर पर्यंत जास्तीत जास्त करता येवू शकते.
* या पिकास थंडी मानवते तापमान १० ते २५ सेल्सियस हे वाढीसाठी उत्तम.
* सरी वरंबा किंवा रेज्ड बेड . ४५ बाय ३० सेमी अंतरावर गोळी (छोटा )बटाटा लागवड करता येवू शकते. बेने बटाटा मोठा असल्यास कापून किमान ३० ग्रॅम वजनाची फोड करुण कापलेला भाग जमिनीकडे ४ ते ६ सेमी खोल लागवड करता येतो.
* शेणखत १० टन  प्रति एकर शिवाय युरिया ५० किलो , पोटॅश ५० किलो आणि सुपर फोस्फेट प्रत्येकी ५० किलो. निंबोळी खत मिळाल्यास एकरी एक टन. ३० दिवसांनी मिश्र खत प्रती एकर ५० किलो दयावे.
* वाण निवडताना बेने शक्य तोवर गोळी बटाटा निवडावा. बेने किमान ३ महिने जुने असावे कुफरी चंद्रमुखी ,पुखराज ,ज्योती ,सिंधुरी हे वाण प्रसिध्द . याशिवाय चिप्स साठी चिप्सोना १,२,३ इत्यादि निवडावीत.
* लागवड पूर्वी बीज प्रक्रिया कार्बन डेझीम १० ग्रॅम १० लिटर पाण्यात द्रावण करून त्यात बेने बुडवावे.
* या पिकास जमीन मगदुरा नुसार किमान दर १० दिवसांनी पाणी दयावे लागते. ठिबक सिंचनाची व्यवस्था केल्यास द्रवरूप किटकनाशके, बुरशीनाशके सहज देता येतात.
* १ महिन्यांनी  झाड्याच्या बुडाशी किमान ४ इंच मातीची भर दयावी.
* यावरील रोग प्रामुख्याने करपा येतो, त्यासाठी मंकोझेब ३० ग्रॅम किंवा कॉपर ओक्सिक्लोराईड ३० ग्रॅम १० लिटर पाण्यात मिसळून बुडवून फवारावे. निंबोळी अर्क.
*प्रमुख किडी म्हणजे मावा, तुडतुडे, पांढरी माशी या किडी चा प्रादुर्भाव होतो. त्यासाठी योग्य किटकनाशक फवारावे .
* काढणी  ९० ते १०० दिवसांनी खोल आडवी पास लावून किंवा कुदळीने खणून करता येईल.
* ऊसात बटाटा आंतर पीक चांगला नफा देते.

माझीशेती शेतकरी प्रतिष्ठान :
चळवळ - नाविन्यपुर्ण शेतीची
-----------------------------------
** शेतीच्या बातम्या व इतर अपडेट्स करिता <नाव_गट नं_संपुर्ण पत्ता_जिल्हा_राज्य_मोबाईल नंबर> आम्हाला 09975740444 या नं.वर कळवा.
------------------------------------------
विभागीय कार्यालय - सांगली, रायगड, औरंगाबाद, अकोला, नाशिक, चंद्रपुर
६४७, दसरा चौक, सावळज, जि. सांगली (४१६३११) महाराष्ट्र
www.mazisheti.org
www.fb.com/agriindia
Whatsapp - 9975740444

संस्थेमार्फत दिल्या जाणाऱ्या सोयी तथा चालविले जाणारे प्रकल्प...

आपण सर्वजन शेती आणि शेतकरी विकासासाठी बरीच वर्षे झटत आहोत. यामध्ये -

1. माहितीचा प्रसार, आवश्यक साहित्य पुरवठा
2. गरजेनुसार प्रशिक्षण
3. सामाजिक, सहकारी, वैयक्तिक संस्था सबलीकरण
4. शेती व शेतीपुरक व्यवसाय प्रशिक्षण
5. शेती, शेतकरी यांच्यासाठी वरील विषयांमध्ये उत्कृष्ट काम केलेल्यांचा गौरव

याशिवाय अजुन काही करु शकतोय काय??? तुम्हाला काय वाटते???

___महेश बोरगे, सावलज (सांगली)
माझीशेती शेतकरी प्रतिष्ठान, सांगली
------------------------------------
संस्थेच्या व इतर अपडेट्स करिता <नाव_गट नं_पत्ता_जिल्हा_मोबाईल नंबर> 09975740444 या नं.वर कळवा.
-------------------------------------
Mobile - 08412995758
Email - mazishetifoundation@gmail.com
Web - www.mazisheti.org
FB - www.facebook.com/agriindia
Whatsapp - 09975740444

MAZISHETI VISION

आम्ही शेतकरी आहोत कष्ट करून स्वतःच्या भाकरीची सोय करून जगाच्या भाकरीची तजवीज करणे इतकेच आम्हाला माहित.... आमच्या भाकरीसाठी कोणाच्या मार्गात जात नाही आणि कोणीही आमच्या मार्गात येऊ नये. इतिहास साक्षीला आहे, जेंव्हा जेंव्हा आमची सटकली तेंव्हा तेंव्हा महाप्रलय आला होता आणि आता यायला वेळ लागणार नाही.

माहितीसाठी माहिती मिळवणे आणि माहितीकरिता माहितीचा प्रसार शेतकऱ्यांसाठी करणे. भारतातील each & every शेतकरी त्याच्या आयुष्यात त्याला मिळणाऱ्या हक्क आणि ह्क्कांसोबत मोफत मिळणाऱ्या जबाबदाऱ्या आणि कर्तव्ये संभाळायला सक्षम बनविणे. भविष्यात money is wealth, किंवा health is wealth म्हणण्यापेक्षा Knowledge is wealth असणार आहे त्यामुळे सर्वंकष ज्ञान सर्वांना मिळाले पाहिजे. या करिता साम-दाम-दंड-भेद या नीतीने 24x7 झगडणे हेच आमचे ध्येय.....

आम्ही आमच्या ध्येय प्राप्तीसाठी पुढील मार्ग निवडला आहे. 

* Agricultural SMS advisory - या माध्यमातून सभासद शेतकऱ्यांना मोफत हवामानाचा अंदाज, पिक सल्ला, बाजारभाव, शासकीय योजना या शेतीच्या गरजेच्या बाबी त्यांच्या मोबाईल संदेशाद्वारे सांगणे. यामुळे शेतकऱ्यांचा अमूल्य वेळ कॅचला जाऊन इतर फायदेशीर गोष्टीस वेळ मिळु लागला आहे. 

* Agricultural Reading Materials - मोबाईल संदेशाद्वारे मिळणारी माहिती अचूक असली तरीही संदर्भासाठी पुरेशी नाही याची जाणीव झालेने शेतकऱ्यांच्या मागणीनुसार साहित्य क्षेत्रात पदार्पण करुन सभासद शेतकऱ्यांना मोफत व इतर शेतकऱ्यांना "ना नफा ना तोटा" या तत्वावर वर्षातून ४ अंक 'मागणीनुसार' तयार करून उपलब्ध करून दिले जातात.

* Agri & agri allied business guidance - बरेचदा शेतकऱ्यांना शासकीय योजनांची माहिती नसल्यामुळे शेतकऱ्यांना फायद्याच्या योजनांचा लाभ घेता आलेला नाही असे दिसते. आमचेकडून शेतकऱ्यांना "ना नफा ना तोटा" या तत्वावर प्रकल्प अहवाल, थोड्या कालावधीसाठी मार्गदर्शन उपलब्ध करून दिले जाते.

* Trainings & Consultancy - शेतकरी गटांना वेगवेगळ्या भागातील प्रगत शेतकऱ्यांच्या यशोगाथा सांगणे, अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचे प्रात्यक्षिक घेणे, शेतीमधील जागतिक बाजारपेठेतील घडामोडींवर लक्ष वेधून घेणे. प्रगत व यशस्वी शेतकऱ्यांच्या अनुभवावर कार्यरत राहण्यासाठी शेतकऱ्यांना जागृत करणे.

वातावरणातील बदलाला सामोरे जाण्यासाठी द्राक्ष बागेमध्ये प्लॅस्टिक आच्छादन हा चांगला पर्याय ठरू शकतो. अर्थात, त्यावर शास्त्रीय पद्धतीने अधिक अभ्यास होण्याची गरज आहे. - डॉ. जे. एम. खिलारी, रोहीत पांढरे

वातावरणातील बदलाला सामोरे जाण्यासाठी द्राक्ष बागेमध्ये प्लॅस्टिक आच्छादन हा चांगला पर्याय ठरू शकतो. अर्थात, त्यावर शास्त्रीय पद्धतीने अधिक अभ्यास होण्याची गरज आहे.
- डॉ. जे. एम. खिलारी, रोहीत पांढरे

गेल्या दोन-चार वर्षांपासून राज्यातील द्राक्ष बागांचे अवकाळी पाऊस, दव, धुके, अति थंड किंवा अति उष्ण तापमानाचे चढ-उतार यामुळे मोठे नुकसान होत आहे. 2014-15 मध्ये तर ऑक्टोबर छाटणीनंतरच्या द्राक्षमण्यांच्या वाढीच्या प्रत्येक टप्प्यात पाऊस पडल्याने नुकसान वाढत गेले.

नुकसानीचा अंदाज आणि स्वरूप -
राज्यातील चारही द्राक्ष विभागामध्ये सुमारे 30 ते 70 टक्के नुकसान झाल्याचे आढळून आले. नुकसानीमध्ये रोग आणि किडींचा प्रादुर्भावाचे दृश्य नुकसान सर्वत्र कमी अधिक होते. मात्र प्रत्यक्ष नुकसानीमध्ये द्राक्षमणी, घड हे केंद्रस्थानी असून, घड कूज (Early bunch stem necrosis) व घड आणि मण्यांच्या देठातील जळ (Bunch stem necrosis) सारख्या विकृतीचा प्रादुर्भाव अधिक असतो. या प्रादुर्भावापेक्षाही बेरी क्रॅकिंगसारख्या साध्या वाटणाऱ्या विकृतीने मोठे नुकसान केले. त्यावर केलेल्या उपाययोजना फारशा उपयुक्त ठरल्या नाहीत. याउलट काढणीपूर्व, काढणी आणि (www.facebook.com/agriindia) काढणीपश्चात द्राक्षामध्ये अनेक रोगांचा शिरकाव झाल्याने द्राक्ष पिकविण्याप्रमाणेच विकणेही अवघड होऊन बसले. या कालावधीत द्राक्ष बागांमध्ये प्लॅस्टिक आच्छादनाविषयी झालेले मोजके प्रयोग व त्याचे निष्कर्ष खूपच आशादायी वाटले.

प्लॅस्टिक आच्छादन -
- हवामानाच्या लहरीपणाचे फटके द्राक्ष शेतीला अनेक देशांमध्ये बसत आहेत. अशा स्पेन, इटली, चिली, ऑस्ट्रेलिया, अमेरिका, इस्राईल यांसारख्या देशांनी द्राक्षवेलींची हानी टाळण्यासाठी प्लॅस्टिक आच्छादनाचा मार्ग स्वीकारला आहे.

- आपल्याकडेही या दशकाआधी बारामती व नाशिक येथे काही शेतकऱ्यांनी प्लॅस्टिक शेड हाऊसमध्ये हे प्रयत्न केले. याशिवाय जाणोरी (जि. नाशिक) येथील काही शेतकऱ्यांनी (mazishetifoundation@gmail.com) प्रयोग चालू ठेवले आहेत. या सर्व प्रयत्नांना प्रगत देशांमधील प्रगतीची पुरेशी जोड नसल्याने अंशतः यश मिळाले.

- मागील वर्षी नाशिक येथे स्पेन, इटली या देशांमधील प्रयोगाच्या धर्तीवर प्लॅस्टिकचा आच्छादनाचा वापर करून काही प्रयोग घेतले गेले. त्याचा फायदा होताना दिसून आला.

प्लॅस्टिक आच्छादनाचे दोन प्रमुख कार्ये आहेत.
1) पाऊस, गारा, ऊन, वारा, दव, धुके यापासून संरक्षण.
2) अनैसर्गिक किंवा आपत्कालीन परिस्थितीमध्ये वेलीची वाढ आणि विकास यांना चालना देणे.

त्यामध्ये जल औष्णिक (Thermo Hydrolic) घटकांचा समावेश होतो. थोडक्यात, अशा वातावरणाचे दुष्परिणाम होण्याऐवजी वेलीची / घडांची वाढ आणि विकास चांगला होणे.

आच्छादन वापराचे फायदे -
ग्राफिकसाठी -
1) आच्छादनाच्या प्लॅस्टिक भरपूर सूर्यप्रकाश आत येण्यासाठी भरपूर पारदर्शक असावे. त्याचबरोबर जमिनीवरून परावर्तित होणाऱ्या लांब अवरक्त (इन्फ्रारेड) किरणांना ते कमीत कमी पारदर्शी असावेत. यालाच "स्क्रीन इफेक्ट' असे म्हणतात.

2) वातावरणातील लांब अवरक्त किरणे टाळली गेल्याने वेलींवर औष्णिक ताण पडत नाही.

3) धुक्यापासून संरक्षण - समशीतोष्ण कटिबंधातील सततच्या हवामान बदलामुळे द्राक्ष शेतीचे सतत नुकसान होते. धुके तसेच अधिक तापमानामुळे उकड्या तसेच जळ अशा अनेक समस्या उद्भवतात. सन स्कॉर्चिंग प्लॅस्टिक आच्छादनामुळे कमी होण्यास मदत होते.

4) पानांचे कार्यक्षमतेत, साखर निर्मितीत, रंगनिर्मितीत वाढ -
वातावरणातील अन्य घटकांच्या तुलनेमध्ये प्रकाशाचे वेलीवर सर्वाधिक परिणाम होतात. द्राक्षवेलीतील शारीरिक क्रियांमधील बरेचसे विकर (enzymes) प्रकाशामुळे प्रभावीत होत असतात. प्रकाशातील सूक्ष्म बदलही अचूकतेने टिपत असतात. वेलीची पाने वातावरणातील प्रकाशाच्या विद्युत पट्ट्यामधील (Electro magnetic spectrum) दृश्य विभागातील (www.mazisheti.org) प्रकाशच प्रामुख्याने घेत असतात. दृश्य विद्युत चुंबकीय पट्ट्यातील 400 ते 700 नॅनोमीटर वारंवारितेचा प्रकाश फक्त हरितद्रव्य निर्मितीसाठी उपयोगात येतो. या पट्ट्यातील प्रकाशास हरितद्रव्य निर्मितीसाठी क्रियाशील प्रकाश (Photosynthetic Active Radiation) म्हणतात. बाहेरील वातावरणात पानांवर पडणाऱ्या या प्रकाशातील 85 ते 90 टक्के प्रकाश वेलींची पाने शोषण करतात. उरलेला 6 टक्के प्रकाश परावर्तित होतो. या परावर्तित प्रकाशाला बाहेर जाण्यासाठी प्लॅस्टिक आच्छादन अधिकाअधिक पारदर्शक असले पाहिजे. आच्छादनामुळे वेलींवरील पानांचे आकारमान वाढते.
त्यामुळे पानांचे क्षेत्रफळ - उत्पादन यांचे गुणोत्तर वाढते. फोटो सिन्थेटिक ऍक्टिव रेडिएशन (पीएआर) वाढते. प्रकाश संश्लेषण वाढते, पानांमधील शर्करा (अन्न) वाढते. साखर भरण्याच्या टप्प्यामध्ये अशा द्राक्षात लवकर आणि वेगाने गोडी वाढते. आकारमान आणि वजन वाढते.

- द्राक्ष वेलीमध्ये पूर्वी साठवलेल्या अन्न साठ्याचा वापर घडांची वाढ व विकासासाठी करता येतो.
- बाहेर अधिक उष्णता असल्यास प्लॅस्टिक आच्छादनाखाली काही अंशी ती कमी राहते, तर बाहेर कमी तापमान असेल तर आत काही अंशी वाढ झालेली असते. परिणामी, साखरेची निर्मिती आणि रंग निर्मिती या क्रिया सुलभरीत्या चालू राहतात. बाहेरील अधिक तापमानात (32 अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त) दोन्ही क्रिया मंदावतात आणि नंतर थांबतात. सोबतच अधिक तापमानामुळे होणारे सनस्कॉर्चिगही टाळले जाते.

5) प्लॅस्टिक आच्छादनामुळे प्रकाशात बदल ः
प्लॅस्टिक आच्छादनामुळे आत आलेला प्रकाश कॅनोपीमध्ये वेगवेगळ्या ठिकाणी स्थिर होते. याला प्रकाशाच्या वर्णावलीची विभागणी (Spatial Deistribution) असे म्हणतात. ही विभागणी प्लॅस्टिक आच्छादनामुळे सारखी होते. आच्छादनामुळे योग्य तरंगलांबीचा प्रकाश येतो. परिणामी, वेलीच्या सभोवती असलेल्या सूक्ष्म वातावरणात (Micro Climate) बदल होतो. पर्यायाने शाकीय वाढ (Vegtative) आणि पुनरुत्पादनाचे चक्र (reproductive cycle) यात अपेक्षित बदल होतात. प्लॅस्टिक आच्छादनामुळे प्रकाश स्थिर राहतो. याउलट कार्बन- डाय-ऑक्साईड (CO2) मात्र प्रसरित (डिफ्यूज) होतो. प्लॅस्टिकखालील पर्णसंभारात कार्बन- डाय- ऑक्साईडचे प्रमाण वाढते. तो कॅनोपीत सगळीकडे पसरतो. कार्बन- डाय- ऑक्साईडचा वापर वेली अधिक कार्यक्षमपणे करू शकतात. परिणामी, पानात हरितद्रव्य निर्मिती कार्यक्षमपणे चालते. यासाठी प्लॅस्टिक आच्छादनाची निवड, टाकण्याची वेळ, साधावयाचा परिणाम यांचा मेळ मात्र बसला पाहिजे.

6) तोडणीनंतर द्राक्ष मण्यांचे आयुष्य वाढते.

7) काढणीपूर्व अवस्थेपासून पक्वता व काढणीपश्चात अवस्थेमध्ये रोग व किडीपासून संरक्षण मिळते.

8) पाण्याची बचत होते.

9) द्राक्ष बागेतील क्रॅकिंग, बंच स्टेम नेक्रोसिस, अर्ली बंच स्टेम नेक्रोसिससारख्या विकृतीवर नियंत्रण मिळवता येते. त्याचप्रमाणे उकड्या, सनस्कॉचिंगसारख्या किचकट विकृतींना लगाम घालता येतो.

10) अपेक्षेप्रमाणे पक्वता लांबविता येते किंवा लवकरही आणता येते.

सारांश -
आपल्या वातावरणात योग्य अशा प्लॅस्टिक आच्छादनाची निवड करून वापरल्यास निश्चितच फायदे होतात.

- आपत्कालीन हवामानाचे परिस्थितीत नुकसान टळेल. सोबतच वेलीसाठी शरीर शास्त्रीय फायदे होत असल्याने उत्पादन आणि दर्जा सुधारण्यास मदत होणार आहे. अर्थात, या बाबतीमध्ये शास्त्रीय पातळीवर प्रयोग व अभ्यासाची गरज आहे.

प्रतिक्रिया -
आमच्या थॉमसन सीडलेस जातीच्या द्राक्ष बागेमध्ये 22 ऑक्टोबर 2014 रोजी छाटणी केली. त्यानंतर त्यावर 23 नोव्हेंबर 2014 ला प्लॅस्टिक आच्छादन टाकले. नोव्हेंबर ते एप्रिल या काळात पाच वेळा मुसळधार पाऊस होऊनही आमचे द्राक्ष सुरक्षित राहिले. त्याला कुठेही क्रॅकिंग आले नाही.
उलट आच्छादनाखाली पानांचे आकारमान वाढले व पाने खरड छाटणीपर्यंत हिरवीगार राहिली. यामुळे द्राक्ष मण्यांचे आकारमान व वजन वाढलेले दिसले. मण्यांमध्ये साखरेचे प्रमाणही वाढलेले आढळते.
- सोपान चौधरी, मु.पो. दीक्षी (ओझर मिग), ता. निफाड, जि. नाशिक

माझीशेती शेतकरी प्रतिष्ठान :
चळवळ - नाविन्यपुर्ण शेतीची
-----------------------------------
**** संस्थेच्या न्यूज व इतर अपडेट्स करिता <नाव_गट नं_संपुर्ण पत्ता_जिल्हा_राज्य_मोबाईल नंबर> आम्हाला 09975740444 या नं.वर कळवा.
------------------------------------------
विभागीय कार्यालय - सांगली, रत्नागिरी, औरंगाबाद, अकोला, जळगाव, चंद्रपुर
६४७, दसरा चौक, सावळज, जि. सांगली (४१६३११) महाराष्ट्र
मोबाईल - 07745820077
www.mazisheti.org
www.facebook.com/agriindia
Whatsapp - 9975740444